Slechts 17% van de Vlaamse ziekenhuizen gebruikt de volledige WHO-checklist bij operaties, zo blijkt uit een onderzoek van de universiteit Hasselt.
Bij ongeveer een op de zeven geopereerde patiënten treden complicaties op, waarvan de helft als vermijdbaar wordt beschouwd (wellicht nog een onderschatting). "Belangrijk is dat het merendeel van deze complicaties niet toe te schrijven is aan de technische vaardigheden van artsen en verpleegkundigen, wel aan het ‘niet-operatieve beleid' zoals planning, voorbereiding, communicatie tussen de leden van het operatieteam, bijvoorbeeld", aldus Prof. Dominique Vandijck, die het onderzoek leidde. We kunnen dus nog heel wat vooruitgang boeken op het vlak van operatiemanagement en veiligheid. Daarvoor zocht men eerder al inspiratie in de vliegtuigwereld. Er bestaat een kans van één op drie miljoen voor een vliegtuigongeluk. Voor een ongeluk in een ziekenhuis bedraagt die kans één op 300, liet de WHO eerder al optekenen.
'Hebben we nog alle scharen?'
Een WHO-studie bracht al aan het licht dat een chirurgisch team zich voor en na een operatie acht simpele vragen moet stellen. Het gaat om echt banaal lijkende vragen zoals: 'Is dit wel patiënt X', 'Moet hij aan zijn rechter-of linkerbeen geopereerd worden?' en - na de ingreep - 'Hebben we nog alle scharen?'. Blijkbaar zijn die vragen levensreddend: zo kun je het aantal patiënten dat op de operatietafel sterft, met 40% doen dalen én nog eens een derde van de complicaties vermijden.
Als antwoord op de slechte cijfers ontwikkelde de WHO een checklist, bestaande uit 22 items, die de aandacht op de zogenaamde kritieke fasen tijdens een operatie moet verhogen. Die cheklist werd een paar jaar geleden ingevoerd in Vlaanderen. Maar blijkbaar wordt hij maar fragmentarisch gevolgd. Van de 36 deelnemende ziekenhuizen in het Hasselts onderzoek gaf 70% aan de volledige checklist te gebruiken, maar in werkelijkheid ging het slechts om 17% van de ziekenhuizen die het rigoureus deden. "De checklist bestaat uit drie groepen van items, met betrekking tot een fase van de operatie", verduidelijkt Jochen Bergs, ondezoeker. "Ziekenhuizen bleken slechts een gedeelte van de bijhorende items in hun checklist op te nemen: van de stappen voordat de patiënt in slaap wordt gedaan (50%), voor het insnijden (25,7%) en voordat de patiënt de operatiezaal verlaat (37,1%)."
Alle items opnemen zou nochtans complicaties met grote gevolgen kunnen voorkomen. "Eén derde van de ziekenhuizen (37,1%) heeft het item ‘vragen naar identiteit, toestemming, type van operatie en operatiezijde' niet volledig opgenomen en ook de verbale telling van het gebruikte materiaal voor het sluiten van de operatiewonde blijkt in de helft van de ziekenhuizen niet opgenomen in de checklist", zegt Jochen Bergs nog. "Achtergebleven materiaal zoals een kompres of een naald in het lichaam is nochtans geen onbelangrijke complicatie." Wat dus ook al bleek uit de WHO-aanbeveling dat acht simpele vragen stellen heel wat zoden aan de dijk kunnen zetten.
