De overheid gaat te ver met een algemene mondmaskerplicht, een avondklok in de provincie Antwerpen en een verplichte algemene registratie van reizigersgegevens om het coronavirus te bestrijden. Dat schrijven Raf Geenens, Stefan Rummens en Stefan Sottiaux in een opiniestuk op VRT NWS. Antwerps gouverneur Kathy Berx dient hen van antwoord.

De drie experts die het coronabeleid aanvallen, zijn Raf Geenens (ethicus), Stefan Rummens (politiek filosoof) en Stefan Sottiaux (grondwetspecialist). Alle drie zijn ze verbonden aan de KU Leuven.

De coronabreuklijn heeft volgens hen de tegenstelling tussen links en rechts of tussen voor- en tegenstanders van de open samenleving vervangen. De nieuwe maatschappelijke tegenstelling is de coronabreuklijn. Ze noemen het gebrek aan respect voor de rechtsstaat 'problematisch'.
"Het probleem is dat beide groepen het gelijk aan hun kant hebben. We zitten middenin een ernstige gezondheidscrisis. Die situatie vereist drastische ingrepen en een uitzonderlijke bezorgdheid om elkaars welzijn. Maar ook de andere groep heeft gelijk. De lichtzinnigheid waarmee zware en onvoorspelbare maatregelen worden genomen, de disproportionaliteit van sommige beslissingen en het gebrek aan respect voor de rechtsstaat zijn wel degelijk problematisch."

Neusmondmaskerplicht

Vooreerst nemen de auteurs aanstoot aan de veralgemeende mondmaskerplicht. "In bepaalde drukke zones kan extra signalisatie worden aangebracht en streng worden gehandhaafd door de politie, maar op andere plekken moeten we durven te vertrouwen op het inschattingsvermogen en de verantwoordelijkheidszin van de burger."

Berx brengt daar tegenin dat het belangrijk is om duidelijkheid te bieden. "Mensen moeten kunnen voorspellen of en wanneer een overtreding van de norm dreigt. Bovendien mag die overtreding niet afhangen van subjectieve interpretaties, want dat tast de voorspelbaarheid aan." 

Die nieuwe mondmaskerplicht mist ook een wettelijke basis, luidt de kritiek. "De grondwet schrijft voor dat regels die diep in onze levenssfeer binnendringen, door het parlement in een wet moeten worden gegoten. (...) Een veralgemeende mondmaskerplicht vormt ook een ernstige bedreiging voor de normale omgang tussen mensen. Naar aanleiding van het boerkaverbod heeft zowel het Grondwettelijk Hof als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bevestigd dat de wederzijdse herkenning van individuen via het gelaat essentieel is voor het publieke leven in een democratische gemeenschap." (...)  Een anonieme ruimte van klinische maskers, waarin zelfs een glimlach onmogelijk is geworden, werkt dehumaniserend. De mondmaskerplicht kan daarom niet, zoals nu op vele plaatsen gebeurt, zonder dwingende noodzaak in de hele publieke ruimte worden opgelegd. 
 
Reactie van Berx: "Dat de maatregelen zo breed zijn genomen, komt omdat de nodige gegevens er nog niet waren om heel lokaal te kunnen ingrijpen. Allen die betrokken zijn bij het crisisbeheer in Antwerpen hadden niets liever gehad dan dat we tijdig en microchirurgisch hadden kunnen ingrijpen en nooit een toevlucht hadden moeten nemen tot brede en strenge maatregelen."

(...) Verkeerslichten dienen om het verkeer te regelen om ongevallen te vermijden. Welnu, ook wanneer de straten leeg zijn en er geen tegenliggers zijn, moet iedereen de verkeersregels blijven respecteren.

Avondklok
De avondklok vinden de critici niet nodig "omdat festiviteiten al verboden zijndoor het federale samenscholingsverbod en de inperking van de sociale bubbels. In principe voegt de avondklok dus niets toe aan de strijd tegen het virus; ze kan hoogstens de handhaving van de andere maatregelen vergemakkelijken. Maar waarom zouden de normale handhavingsinstrumenten niet volstaan? Zeker in een landelijke gemeente lijkt deze maatregel disproportioneel." (...) 
"Of denk aan de plotse ommekeer van het beleid voor culturele evenementen in de provincie Antwerpen (en inmiddels ook elders). Al wie geïnvesteerd had in het zorgvuldig organiseren van coronaveilige activiteiten, is er – met één pennentrek – aan voor de moeite. Zelfs in tijden van corona moet het mogelijk zijn om in sterkere mate te voldoen aan het cruciale kenmerk van een rechtsstaat: regels moeten stabiel en kenbaar zijn zodat mensen hun plannen en gedrag erop kunnen afstemmen."

"Of nog, zie de registratie van de reisgegevens. De overheid is hier op korte termijn een ongeziene gegevensbank aan het uitbouwen met de whereabouts van haar onderdanen. Willen we dat echt?"

Volgens Berx is de maatregel van de avondklok wel degelijk proportioneel en nodig. "Helaas is uit de feiten gebleken dat een samenscholingsverbod op zich niet volstond om avondlijke feesten en bijeenkomsten te voorkomen. Het zijn uitgerekend dergelijke feesten en bijeenkomsten die het grootste risico inhouden op de verdere verspreiding van het virus." Ze wijst fijntjes op het speciale besluit van 23 maart van dit jaar: "Toen werd, in combinatie met een verbod op samenscholingen, het gebruik van de publieke ruimte nog veel sterker beperkt, onder meer om samenkomsten te vermijden. Bij mijn weten is die bepaling destijds niet aangevochten."

"Opgemerkt wordt ook dat de avondklok disproportioneel is. Het verbod op samenscholingen op zich zou moeten volstaan."

"Helaas is uit de feiten gebleken dat een samenscholingsverbod op zich niet volstond om avondlijke feesten en bijeenkomsten te voorkomen. Het zijn uitgerekend dergelijke feesten en bijeenkomsten die het grootste risico inhouden op de verdere verspreiding van het virus. Hoe later de avond, hoe rijkelijker de alcohol vloeit, hoe gezelliger het wordt, hoe kleiner de alertheid, hoe moeilijker het wordt om de noodzakelijke fysieke afstand te allen tijde te bewaren, hoe kleiner ook de kans dat bijvoorbeeld de noodzakelijke handhygiëne gerespecteerd wordt en er wel eens gekust en geknuffeld wordt."

"Dat alles is al zeker zo wanneer meer mensen samenkomen en iedereen luider moet praten om nog verstaanbaar te zijn. Welnu, spreken (a fortiori luid spreken), zingen en fysiek contact vergroten het transmissierisico aanzienlijk."

"Er is nog een reden waarom de regel proportioneel is. Uit de cijfers blijkt dat de meeste besmettingen zich voordoen onder de 20 tot 40-jarigen. Uitgerekend de groep die vooral ’s avonds en ’s nachts gebruik maakt van de openbare ruimte". (...) 

Virologenregime?
Een laatste punt van kritiek: "Indien alsmaar meer burgers zich niet herkennen in die verreikende beslissingen, is dat ook omdat de verhouding tussen politici en wetenschappers in België is scheefgegroeid. Virologen, epidemiologen en biostatistici domineren het publieke debat. Vaak zijn zij het die nieuwe maatregelen als eerste toelichten. Als ze het niet eens zijn met genomen beslissingen, dan vinden ze in de media een breed forum om op assertieve wijze de politici op hun plaats te zetten."

"Er staat te veel op het spel om op deze lichtzinnige manier verder te gaan. De adviezen van wetenschappers zijn uiteraard zeer waardevol, maar hun voorstellen moeten in het publieke debat met de nodige kritische zin bediscussieerd worden en afgetoetst worden aan andere belangen en waarden. Politici moeten daarbij het voortouw nemen door expliciet rekening te houden met alle aspecten en gevolgen van beleidskeuzes. Dat is belangrijk om het draagvlak vandaag in stand te houden. Maar ook, minstens even belangrijk, om de langetermijnschade in te dammen die deze crisis dreigt te veroorzaken."

Berx: "We zullen met z'n allen veel verbeelding nodig hebben om dat ‘nieuwe normaal’ zo vorm te geven dat de belangen van onze aller gezondheid en het gezondheidssysteem goed in evenwicht zijn met alle andere maatschappelijke, sociale, culturele en economische belangen. Dat evenwicht en de bijhorende maatregelen zullen allicht variëren al naargelang het virus sluimert dan wel meer virulent de kop opsteekt. Al wordt en blijft de belangrijkste opdracht: alert blijven en snel reageren bij elke nieuwe uitbraak. Precies, gericht en op tijd, zodat rechten en vrijheden zo weinig mogelijk moeten worden ingeperkt. 

"Last but not least: de auteurs hebben overschot van gelijk dat we heel sterk zullen moeten blijven inzetten op heldere en duidelijke communicatie en antwoorden moeten blijven geven op de vele vragen die gesteld zijn en nog gesteld zullen worden", aldus Berx. "Die opdracht nemen we zeer ernstig."

De volledige argumentatie van Raf Geenens, Stefan Rummens en Stefan Sottiaux vindt u hier.

Het volledige antwoord van Kathy Berx is hier te lezen.

> Lees ook: UZ Brussel distantieert zich van dr. Frank Tussenbroek