"Een catastrofaal moreel falen": daarop dreigt de wereldwijde vaccinatiecampagne tegen het coronavirus uit te draaien, zo waarschuwt de WHO. Terwijl in rijke landen al miljoenen doses zijn uitgedeeld, kregen in arme landen nog maar een handvol mensen een vaccin. Directeur Els Hertogen van 11.11.11 legt uit hoe dat komt én waarom dat ook voor ons een slechte zaak is.

“Terwijl in minstens 49 welstellende landen intussen al 39 miljoen doses zijn toegediend, zijn dat er maar 25 in één arm land. Geen 25 miljoen, geen 25.000, gewoon 25”. Met deze harde feiten trok de baas van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus eerder deze week loeihard aan de alarmbel. En niet voor de eerste keer."
"De WHO sprak zich sinds het uitbreken van de coronacrisis al meermaals scherp uit over het gebrek aan internationale solidariteit. Uit moreel oogpunt, maar ook vanuit economisch en strategisch belang."

"Een pleidooi dat ook onze minister voor Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (SP.A) laatst in "De afspraak" op Canvas benadrukte. Deze woorden dreigen echter te verzanden in loze beloftes als we niet snel het roer drastisch omgooien, weg van het catastrofaal moreel falen waar we als globale samenleving regelrecht op afstevenen."

Inkomenscrisis
"Sinds het uitbreken van de pandemie werd al snel duidelijk dat deze crisis niet louter een gezondheidscrisis is, maar een inkomenscrisis voor miljoenen mensen hier en wereldwijd. Hoewel prominente regeringsleiders en organisaties als UNCTAD en zelfs de Wereldbank en het IMF pleitten voor internationale solidariteit, bleven oproepen tot schuldkwijtschelding of bijdragen tot noodhulpfondsen al te vaak dode letter. Daarenboven faalden we als "westerse" wereld om met open vizier te kijken naar de ervaring en kennis die er wél al was bij lage inkomenslanden in het omgaan met pandemieën." 
"Vandaag stellen we vast dat welstellende landen die goed zijn voor 13 procent van de wereldbevolking al beslag leggen op 51 procent van de beloofde doses covidvaccins. 9 op de 10 inwoners in lage-inkomenslanden zullen in 2021 geen toegang hebben tot een vaccin."

Extreme ongelijkheid

"Deze ongelijke toegang tot het vaccin is een zoveelste uiting van bestaande ongelijke machtsverhoudingen. Er was geen sterker contrasterend beeld dan Israël dat op amper een maand tijd twee miljoen Israëli’s vaccineerde – met een vaccin dat een veelvoud kostte dan wat de EU onderhandelde, terwijl de toegang tot het vaccin voor Palestijnen in bezet gebied, amper enkele kilometers verder, voorlopig een verre droom blijft."

COVAX
"Nochtans zette de WHO reeds in het voorjaar van 2020 het COVAX-initiatief op. Dit om eerlijke en wereldwijde toegang tot vaccins, geneesmiddelen en tests mogelijk te maken voor íedereen, ongeacht inkomen."

"Tegen eind 2021 zijn 2 miljard doses nodig om 20 procent van de bevolking in 92 lage inkomenslanden te vaccineren, geen ambitieuze doelstelling als je weet dat 70 procent gevaccineerden het minimum is om een bevolking te beschermen. Daarvoor is 16 miljard dollar nodig, waarvan 7 miljard dollar tot eind 2021 voor de meest urgente noden."

"Eind december 2020 stond de teller op amper 2 miljard, waaronder 4 miljoen euro toegezegd door Kitir. Een cruciale eerste stap, maar het is duidelijk dat er meer nodig is."

"Naast dit tekort aan middelen, wordt het COVAX-initiatief uitgehold door landen en bedrijven die bilaterale akkoorden met elkaar afsluiten. Hierdoor worden de prijzen opgedreven en springen zij naar voren in de wachtrij, waardoor COVAX moeilijker toegang krijgt tot beschikbare doses." 

Internationale solidariteit

"Hierdoor dreigt net dát scenario dat COVAX wilde vermijden: een chaotische markt waarop het recht van de meest kapitaalkrachtige overheerst, waardoor de ongelijkheid vergroot en uiteindelijk het menselijke leed en economische disruptie verlengt."
"Denken dat we met enkel het COVAX-initiatief tot een rechtvaardige aanpak van deze crisis zullen komen, is daarenboven ijdele hoop. Uiteraard is het initiatief aan te moedigen, maar het is en blijft een kortetermijnoplossing die te zeer vertrekt vanuit een afhankelijkheidsrelatie tussen "rijk" en "arm"."

"Ook de idee om aangekochte doses alsnog te delen met andere landen, is in hetzelfde bedje ziek. We moeten ook op andere fronten volop de kaart van internationale solidariteit trekken, zodat de macht over kennis en technologie over aanmaak en verdeling van het vaccin gedeeld wordt."

Tijdelijke opschorting TRIPS
"Zo vond op 19 januari een informele bijeenkomst plaats over Intellectuele Eigendomsrechten binnen het kader van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Onderwerp van bespreking: het voorstel van Zuid-Afrika en Indië, ondersteund door onder andere Kenia, Bolivië en Egypte, voor een tijdelijke opschorting van het TRIPS-akkoord dat de regels bevat voor de bescherming van intellectuele eigendomsrechten op technologie en kennis."

"Hierdoor zou het makkelijker zijn om wereldwijd op grote schaal tests, materiaal en vaccins aan te maken, cruciaal om ook in lage- en middeninkomenslanden de strijd tegen COVID-19 op het scherp van de snee te kunnen voeren. De regels van de Wereldhandelsorganisatie laten zo'n tijdelijke maatregel toe in bijzondere situaties, zoals de coronapandemie er zonder twijfel een is. Dat veel van die kennis ontwikkeld werd dankzij forse investeringen van overheden, is een reden te meer om dit te doen."
"Ondanks het feit dat de Europese Commissie zich in april 2020 bij monde van voorzitter Ursula von der Leyen engageerde om van het vaccin een universeel publiek goed te maken, verzet de EU zich samen met de VS, Japan, Zwitserland en Canada in de WTO tegen dit voorstel. Ze argumenteren dat COVAX en adhocafspraken tussen landen en bedrijven volstaan om het vaccin op een eerlijke manier te verdelen. We zagen hierboven al dat COVAX wel nodig is, maar schromelijk tekortschiet." 
Zuid-Afrika
Terwijl wij hier bezorgd op zoek gaan naar de Zuid-Afrikaanse variant, kijken we weg van de evolutie in Zuid-Afrika zelf. Het aantal besmettingen neemt onrustwekkend toe, de gezondheidsinfrastructuur raakt overbelast en het uitzicht op een massale vaccinatie blijft uit."
"Laat ons samen eender welke variant uitroeien en voorkomen dat er nieuwe varianten ontstaan. Dit kan alleen door de kaart van internationale solidariteit te trekken. Niet in de zin van liefdadigheid, maar in de zin van rechtvaardigheid. Concreet door meer middelen voor COVAX vrij te maken, als land geen bilaterale akkoorden af te sluiten met vaccinproducenten en ten slotte de afspraken rond intellectuele eigendomsrechten rond het vaccin op te schorten."

"Een "ik eerst"-aanpak zal de pandemie verlengen en de menselijke en economisch tol de hoogte in jagen. Voor iedereen, wereldwijd.  Dit is het moment om te handelen in het belang van iedereen. Te midden een pandemie is geen enkel land een eiland. Niet voor zijn gezondheid en niet voor zijn economie. De enige effectieve aanpak om het virus en zijn gevolgen klein te krijgen, is een globale aanpak. Voor vaccin-nationalisme is daarin geen plaats."

Dit opiniestuk verscheen ook op VRTNWS

> Lees ook: pandemie doet kosten ongelijkmatig toenemen (Oxfam)