In een nieuwe open brief aan de premier en de regering vraagt Marc Wathelet, doctor in de wetenschappen, specialist in menselijke coronavirussen, hoe we een heropleving van de ziekte in ons land het best kunnen voorkomen.

"We bevinden ons al op een niveau vergelijkbaar met de officiële (onderschatte) cijfers voor de tweede week van maart." Voor hem is een van de antwoorden de mondmaskerplicht "om te genieten van de vrijheid om te komen en gaan zonder quarantaine."

Legitieme vragen over maskerplicht

Een deel van de bevolking stelt vragen over de noodzaak van de mondmaskerplicht voor de gezondheid, wat niet verwonderlijk is wegens het tegenstrijdige discours van de regering en haar experts  sinds het begin van deze crisis, en de algemene kakofonie over maskers in België, zowel in de klassieke als sociale media.

Het verzet tegen maskers komt deels voort uit

1) het gevoel beperkt te zijn om vrij te ademen;

2) de idee dat er een gezondheidsrisico gepaard gaat met het dragen van een masker;

en 3) de perceptie dat de pandemie in België voorbij is omdat het aantal opgenomen mensen in het ziekenhuis en het aantal sterfgevallen blijft dalen terwijl het aantal gevallen in de loop van de tijd lijkt te zijn gedaald.

Coronavirussen zijn seizoensgebonden

Coronavirussen zijn seizoensgebonden virussen omdat de winterse omstandigheden een langdurige clustering van individuen in besloten ruimten bevorderen en koud, droog weer de overleving van het virus aan de oppervlakte en in de lucht bevordert; daarom zijn bijvoorbeeld in slachthuizen superbesmettingen waargenomen in Duitsland, de VS, Brazilië en China.

De ernst van de ziekte door coronavirussen is een stuk minder in de zomer, deels omdat de grotere instabiliteit van het virus inhoudt dat de dosis voor de infectie kleiner is; het vitamine D-niveau in de bevolking ligt ook hoger, en deze molecule speelt een rol in de immuunrespons; en mensen met een groter complicatierisico lijken voorzichtiger dan de rest van de bevolking, wat bijdraagt aan een laag aantal ziekenhuisopnames en sterfgevallen op dit moment.

Wat vertellen de cijfers ons? Terugkeer van de exponentiële fase

De reproductiesnelheid van meer dan 1 is een teken dat de exponentiële tendens hervat. Die rechtvaardigt ook de vraag hoe een heropleving van de ziekte in ons land het best kan worden voorkomen, in de wetenschap dat de omstandigheden in oktober opnieuw de virusoverdracht en ernstigere ziekten zullen bevorderen, en dat we al bij een aantal gevallen zitten, vergelijkbaar met de officiële (onderschatte) cijfers voor de tweede week van maart.

Een masker dragen helpt de pandemie onder controle te houden

De wetenschap is zeer duidelijk: naast afstands- en hygiënische maatregelen, en effectieve screening en tracering, is het verschil tussen landen die de pandemie op hun grondgebied wel of niet onder controle hebben het dragen van een masker. Zo heeft Taiwan waar meer dan 95% van de bevolking een masker draagt, slechts 7 doden op 23 miljoen inwoners.

Waarheden over maskers

Het nieuwe coronavirus wordt hoofdzakelijk door luchtdruppeltjes en door symptoomloze personen overgedragen. De afstand van 1,5m en de hygiëne volstaan dus niet en we moeten een masker opzetten om ons tegen dit virus te beschermen.

Maskers verhinderen geenszins inademen van zuurstof of uitademen van kooldioxide, zoals aangetoond door zuurstofverzadiging in het bloed met een oximeter of door capnografie voor CO2; maskers vereisen extra inspanning om te inhaleren, wat de indruk geeft van een gebrek aan lucht, maar bij afwezigheid van een chronische ademhalingsaandoening is het dragen van een masker veilig en wordt het al snel een gewoonte zoals elke andere.

FFP2- en chirurgische maskers zijn zeer effectief bij het opvangen van besmettelijke druppels en microdruppels in de lucht die ze filteren; de belangrijkste reden waarom ze niet 100% effectief zijn, is dat een deel van de uitgeademde of ingeademde lucht over de zijkanten gaat en dus niet gefilterd wordt. Het feit dat besmettelijke deeltjes worden opgevangen in plaats van geblokkeerd door het masker betekent dat een besmette persoon niet continu de kiemen inademt die hij uitademt, zoals sommige mensen lijken te denken.

Maskers beschermen niet alleen anderen in het geval dat de persoon die het masker draagt geïnfecteerd is, maar maskers beschermen ook wie ze draagt, op twee manieren: door het infectierisico te verminderen en het risico op ernstige ziekte voor wie nog steeds geïnfecteerd is omdat de besmettelijke dosis zal zijn verlaagd; daarom zijn minder effectieve maskers nog steeds zeer nuttig.

Is verplichte maskerdracht een inbreuk op onze vrijheid?

De verplichting om in het openbaar een masker te dragen is een beperking, een verlies van vrijheid, net zoals de gordelplicht in de auto vrijheidsverlies is, of een motorhelm op een motor. Naast deze noodzakelijke volksgezondheidsregels zijn er in de moderne samenleving waarschijnlijk te veel regels en verplichtingen, maar uiteindelijk bevinden we ons in een pandemische situatie. Dit is een volksgezondheidscrisis en het ongemak van het dragen van een masker in het openbaar verbleekt bij crisissituaties in zoveel landen in de wereld.

Het masker is een vrijheidsinstrument

De regering heeft het over de mogelijkheid om nieuwe inperkingsmaatregelen in te voeren, maar dan meer lokaal dan in maart, om te voorkomen dat er een tweede golf in ons land ontstaat. Ik denk dat niemand meer opgesloten wil worden, en het masker is juist het instrument dat ons in staat stelt een vrijwel normaal leven te leiden met economische activiteit. Ik draag een masker zodat ik kan blijven genieten van de vrijheid om met anderen te communiceren, en om te komen en te gaan wanneer ik wil.

De leidende rol van scholen in de overdracht van covid-19

Scholen zijn beruchte motoren bij de overdracht van respiratoire virussen, zoals kinderartsen goed weten. Ze zien hun wachtkamers een week na elke terugkeer van de schoolvakanties vollopen. Toen de hervatting van de scholen in juni werd overwogen, besloten verschillende deskundigen en de Paediatric Task Force vreemd genoeg dat kinderen het virus niet overdroegen, dat scholen opnieuw konden worden geopend en dat kinderen onder de 12 jaar geen maskers moesten dragen.

De boodschap veranderde van 'kinderen dragen helemaal niets over' naar 'kinderen dragen weinig over' en ten slotte naar 'kinderen zijn niet superbesmettelijk' om kritiek te vermijden, maar de kernboodschap was dat we ons geen zorgen moesten maken over het heropenen van scholen.

Natuurlijke ervaring in Israël

Israël heeft de eerste golf van covid-19 zeer goed aangepakt en voerde bij de voorbereiding van de hervatting van de scholen een kleinschalig experiment uit met een bubbelconcept, vergelijkbaar met onze drie weken school in juni. Tegen het advies van hun deskundigen in besloot de Israëlische regering alle scholen zonder verder proces te heropenen op 17 mei, een dag waarop er slechts 10 nieuwe gevallen gemeld waren. Met welk resultaat?

De cijfers lijken vrij duidelijk: van de 1.400 nieuwe gevallen die in juni in dit land van 9 miljoen inwoners werden ontdekt, waren er 185 transmissies gelinkt aan evenementen zoals bruiloften, 128 aan overdrachten in ziekenhuizen, 113 transmissies op het werk, 108 transmissies in restaurants, bars of nachtclubs, en 116  in synagogen. In scholen? 657 transmissies! Dit is het soort telling dat zeer leerzaam is voor de bevolking en de overheid, en het zou iedere week door Sciensano moeten worden gecommuniceerd.

657 transmissies, of 47% van het totaal in Israël voor de maand juni  in scholen... Dat leidde vervolgens tot 2.026 besmette studenten en schoolpersoneel, en 28.147 quarantaines. Het zijn precies dit soort maatregelen die leiden tot de typering van scholen als transmissiemotoren voor overdraagbare ziekten.

Ik hoop dat de deskundigen en kinderartsen die erop hamerden dat kinderen absoluut geen of heel weinig van dit coronavirus overdroegen terwijl de toen beschikbare wetenschap hun standpunt helemaal niet kon ondersteunen, op een dag hun fouten zullen erkennen tegenover dit onweerlegbare bewijs. Intussen is het noodzakelijk dat kinderen in zo gezond mogelijke omstandigheden naar school terugkeren.

Daarom moet maskerdracht op school voor elk kind in de leerplichtige leeftijd worden opgelegd voor de gezondheid van iedereen, behoudens medische uitzondering. Onze pediatrische deskundigen kunnen altijd proberen hun bezwaar tegen het dragen van maskers door kinderen op de basisschool rationeel te rechtvaardigen, afgewogen tegen een tweede golf.

De verplichting om maskers te dragen moet worden uitgebreid

De regering besloot op 11 juli om de maskerplicht uit te breiden, met name tot winkels, en ik feliciteer haar daarmee. Naast voor scholen moet maskerplicht ook worden uitgebreid naar alle werkplekken. De transmissie staat in functie van het aantal aanwezigen, de ruimte, de diversiteit van de interacties, het aantal en de duur van deze interacties.

Hoe meer de mondmaskerplicht wordt verlengd, hoe langzamer de virusoverdracht zal zijn

Ventilatie-, airconditionings- en verwarmingssystemen moeten worden geïnspecteerd.

Deze faciliteiten kunnen een drijvende kracht zijn voor de verspreiding van het virus, zoals blijkt uit de situatie in het eerder genoemde slachthuis. Dit zijn plaatsen die koud gehouden moeten worden, airconditioners draaien op volle capaciteit en het is verleidelijk voor managers om de lucht niet te verversen omdat dat  meer energie verbruikt. Dezelfde vraag geldt voor de verwarming. De lucht die circuleert moet dus door een filter of een UV-behandeling gaan om eventuele besmettelijke deeltjes in alle gebouwen te elimineren.

Te voorkomen sterfgevallen

Uiteindelijk maakt het niet echt uit of wij de slechtst presterende landen van de OESO zijn in het management van de eerste golf, of slechts één in de groep van de domoren. Een beter management zou veel sterfgevallen hebben voorkomen en zou ook de duur van de quarantaine hebben verkort, waardoor de economische kosten lager zouden uitvallen.

Laten we niet bij de domoren blijven nu het voor een keer toegestaan is om te spieken bij de goede studenten! Laten we er alles aan doen om een tweede golf van vermijdbare sterfgevallen en de daarmee gepaard gaande kosten te voorkomen: laten we anticiperen op de maskerplicht in het openbaar.

En als de federale overheid die niet oplegt, kunnen vakbonden en werkgevers samenwerken om gezonde werkomstandigheden te creëren; burgemeesters hebben de wettelijke bevoegdheid om alle nodige maatregelen te nemen om besmettelijke ziekten in hun gemeenten te bestrijden; en uiteindelijk kan elke burger zijn verantwoordelijkheid nemen en ervoor kiezen om zichzelf en zijn medemens te beschermen. Allen samen naar onze maskers!