De Koning Boudewijnstichting heeft de nieuwe tweejaarlijkse Rousseeuw Prize for Statistics, ter waarde van 1 miljoen USD, toegewezen aan James Robins, Miguel Hernán, Thomas Richardson, Andrea Rotnitzky en Eric Tchetgen Tchetgen. De prijs zal overhandigd worden tijdens een plechtige ceremonie aan de KU Leuven op woensdag 12 oktober 2022.

Deze tweejaarlijkse prijs ter waarde van 1 miljoen USD is in het leven geroepen door Peter Rousseeuw, professor statistiek aan de KU Leuven. Het doel van de prijs is om uitmuntend statistisch onderzoek te bekronen dat een belangrijke impact heeft in het dagelijks leven.

Dit jaar zal de helft van het prijzengeld gaan naar James Robins, verbonden aan Harvard University; de andere helft zal verdeeld worden tussen Miguel Hernán (Harvard University), Thomas Richardson (University of Washington), Andrea Rotnitzky (Universidad Torcuato di Tella in Argentinië) en Eric Tchetgen Tchetgen (University of Pennsylvania). Deze vier laureaten werden opgeleid door Robins of waren sterk beïnvloed door zijn ideeën en werken nog steeds veel met hem samen.

Het verband tussen kwallenbeten en ijsjes

Het team werd bekroond voor hun baanbrekend onderzoek naar causale inferentie met toepassingen in de geneeskunde en de volksgezondheid. Causale inferentie is moeilijker dan het lijkt, omdat meerdere factoren samen kunnen optreden zoals elke arts weet.

Neem bijvoorbeeld het aantal kwallenbeten op een bepaalde dag, dat samengaat met de verkoop van ijsjes die dag. Dat noemt men correlatie: op dagen waarop meer ijsjes verkocht worden, worden er meestal ook meer kwallenbeten opgemerkt. Het aantal kwallenbeten is ook gecorreleerd met de buitentemperatuur, het aantal mensen dat in zee zwemt, en het gebruik van airconditioning enz. Maar die factoren zijn niet allemaal oorzaken van kwallenbeten, want door een ijsje te eten krijg je geen kwallenbeet. Als je in zee gaat zwemmen, kan je er wel een krijgen.

Revolutie in de statistiek

Het werk van de laureaten heeft nieuwe inzichten en statistische methoden opgeleverd om belangrijke epidemiologische vragen te beantwoorden. Wat is bijvoorbeeld het effect van een bepaalde medische behandeling op lange termijn? En als een behandeling werkt, wat is dan een optimale behandelingsstrategie? Het werk van de laureaten heeft bijvoorbeeld geleid tot richtlijnen voor het beste moment om te starten met antivirale medicatie bij mensen met hiv. Zulke oorzakelijke conclusies zijn moeilijk te trekken.

Hiv

Robins toonde aan dat het zelfs nog moeilijker is om data te interpreteren over blootstellingen of behandelingen die veranderen in de tijd. Dat is omdat er terugkoppeling kan optreden. Bij mensen met hiv, bijvoorbeeld, zal de arts een antivirale behandeling opstarten bij diegenen wiens immuniteit het meest verzwakt is. Daarom zijn de patiënten met antivirale behandeling gemiddeld zieker dan bij wie de behandeling nog niet gestart is, wat jammer genoeg de verkeerde indruk kan geven dat de behandeling schadelijk zou zijn. Maar nadien verhoogt de behandeling dan de immuniteit. Dit levert een ingewikkeld feedbacksysteem op, waarin immuniteit de behandeling beïnvloedt die de patiënt krijgt, die dan weer zijn immuniteit beïnvloedt en dus de daaropvolgende behandeling.

Robins loste dit methodologische probleem op in een aantal vernuftige wetenschappelijke artikels in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Hij legde daarbij de grondslagen voor verdere methodologische innovaties door de andere laureaten, wat aan de basis lag van een causale revolutie in de statistiek.

Impact van epidemie tot economie

Het werk van de laureaten heeft een grote invloed gehad op de statistische praktijk in de geneeskunde en de volksgezondheid. Het wordt tegenwoordig ook gebruikt in andere gebieden, zoals economie en psychologie. In een aantal belangrijke gevallen werd ermee aangetoond dat de tegenstrijdige conclusies van experimentele en niet-experimentele studies het gevolg waren van het gebruik van oudere statistische methodes die niet op deze taak berekend waren. Enkele studies waarin deze wetenschappelijke vooruitgang impact had op de maatschappij zijn:

• het effect van hormoontherapie na de menopauze op hart- en vaatziekten,
• het effect van cholesterolverlagende geneesmiddelen op kanker,
• het effect van ontstekingsremmende middelen op COVID-19-patiënten.

Het werk dat met de Rousseeuw Prize for Statistics bekroond wordt, heeft een omwenteling veroorzaakt in de manier waarop statistici, epidemiologen en andere wetenschappers de effecten beoordelen van ingrepen, behandelingen en blootstellingen aan potentieel schadelijke stoffen. Het heeft de algemene betrouwbaarheid van causale analyse in de geneeskunde en de volksgezondheid drastisch verhoogd, wat de brede maatschappij ten goede komt.

De prijs zal overhandigd worden tijdens een plechtige ceremonie aan de KU Leuven op woensdag 12 oktober 2022.