Terwijl heel Europa wordt geconfronteerd met de grootste vluchtelingencrisis sinds de WOII, zijn er ook steeds meer zorgen om de "onzichtbare" gevolgen van die vluchtelingenstroom. Door de lage vaccinatiegraad in Oekraïne, wordt gevreesd voor een heropflakkering van de COVID-pandemie en in Polen proberen steeds meer mensen misbruik te maken van Oekraïense vrouwen die in het land aankomen.
Sinds de troepen van Vladimir Poetin op 24 februari Oekraïne binnenvielen, zijn al zowat 2,8 miljoen inwoners, vooral vrouwen, kinderen en ouderen, gevlucht. In buurland Polen hebben al bijna 1,8 miljoen Oekraïners hun toevlucht gezocht. Vooral in hoofdstad Warschau is de toestroom enorm: daar is het inwonersaantal in twee weken tijd met 15 procent gestegen, klinkt het bij burgemeester Rafal Trzaskowski. "We klagen niet, daar hebben we geen reden toe in vergelijking met wat de Oekraïners nu meemaken, maar het staat vast dat de druk op onze stad steeds groter wordt."
De burgemeester heeft ook nog een bijkomende bezorgdheid, die hij deelt met onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie en het Europees Centrum voor Ziektepreventie -en Bestrijding (ECDC). Door de lage vaccinatiegraad in Oekraïne komen steeds meer niet-gevaccineerde mensen Polen, en andere Europese landen, binnen, en dat op een moment dat de pandemie nog steeds niet helemaal is gaan liggen. "We hebben er inderdaad voor moeten kiezen om de grenzen open te zetten en COVID-19 even te negeren. Het klinkt misschien cru, maar oorlog is een groter probleem dan de pandemie", aldus Trzaskowski.
Volgens de meest recente cijfers is maar één op de drie Oekraïners op dit moment volledig gevaccineerd tegen COVID-19. Een groot deel daarvan is bovendien ingeënt met Chinese vaccins, die in Europa niet erkend worden. In het onthaalcentrum in het ooststation van Warschau kunnen Oekraïners bij aankomst vrijwillig een COVID-vaccin krijgen, maar daar is weinig animo voor. "We hebben wel andere dingen aan ons een hoofd, een vaccin is op dit moment het laatste van mijn zorgen", vertelt de 41-jarige Iryna, die met haar twaalfjarige zoon gevlucht is uit Kiev. De 38-jarige Lana, die in Oekraïne haar brood verdiende als actrice, wil zich op termijn wel laten inenten. "Ik ben heel dankbaar dat ik in Polen terechtkan, dus ik ga niet moeilijk doen o m een vaccin. Maar ik heb pas drie weken geleden corona gehad en ben op dit moment dus nog immuun."
Impact op pandemie
De Wereldgezondheidsorganisatie en het ECDC waarschuwen intussen ook voor de impact van de vluchtelingencrisis op de pandemie. Ze roepen lokale overheden daarom ook op om vluchtelingen uit Oekraïne regelmatig te testen op besmettelijke ziektes, waaronder dus het coronavirus. Als lid van het Europees Comité van de Regio's hoopt de burgemeester van Warschau daarom op een snelle structurele aanpak, zowel federaal in Polen als op Europees vlak. "Sommige Oekraïners zijn bang om naar een ander Europees land te gaan omdat ze vrezen dat ze daar een COVID-certificaat moeten tonen. Ik kan wel zeggen dat de grenzen geopend zijn voor hen, maar ik kan niet garanderen dat ze toch niet worden tegengehouden. We hebben een duidelijk systeem nodig, op vlak van testen, vaccinatie en certificaten."
Een ander onzichtbaar probleem dat opduikt sinds de miljoenen Oekraïners het oorlogsgebied zijn ontvlucht, is het toenemend misbruik. In Warschau komen steeds meer verhalen naar boven van jonge vrouwen die slachtoffer zijn geworden van mensen met slechte bedoelingen. Niwinska, de coördinatrice van het onthaalcentrum in het ooststation van Warschau, vertelt dat al verschillende vrouwen op de trein zijn aangeklampt en betast zijn door mannen. Aan de Poolse grens is zelfs al een man opgepakt nadat hij een jonge vluchtelinge had verkracht. "We moeten inderdaad op onze hoede zijn voor mensensmokkelaars, pooiers en andere mensen met slechte bedoelingen", aldus Niwinska nog.
Burgemeester Trzaskowski vraagt daarom de Oekraïense vluchtelingen om niet te goedgelovig te zijn en de online database van vrijwilligers te checken. Daarin staan gecontroleerde mensen bij wie tijdelijk onderdak mogelijk is. De liberale burgemeester heeft van de bescherming van mensenrechten een speerpunt gemaakt in zijn beleid. Zo zijn er in Warschau, en een aantal andere Poolse steden, "safe shelters" ingericht voor LGBTQ'ers die gevlucht zijn uit Oekraïne.
