Afgelopen vrijdag schoot de politie een man met een psychose dood op de parking van het ziekenhuis van Dendermonde. De visie van psychiaters en politie in de context ook van de pas vernieuwde wetgeving, en gestoffeerd met recente Ordeadviezen.

Een waslijstje aan vragen passeert de revue bij dit incident, het zoveelste in een rij. Zonder specifiek op dit dossier in te gaan – de details en de precieze omstandigheden zijn nog niet helemaal bekend – is het nuttig om enkele recente wetswijzigingen en adviezen van de Orde in herinnering te brengen.

Bij de dit voorjaar goegekeurde nieuwe wetgeving terzake hoort een nieuwe maatregel die vrijwillige behandeling onder voorwaarden invoert. Als een persoon beantwoordt aan de voorwaarden voor een beschermende observatiemaatregel (vroeger: gedwongen opname) beslist zich vrijwillig te laten behandelen, kan dat onder voorwaarden. De doodgeschoten patiënt belde zelf de politie toen hij een psychose voelde aankomen en wou zich in eerste instantie blijkbaar vrijwillig laten behandelen. Bij een dergelijke behandeling volgt de patiënt een behandelingsplan, opgesteld in overleg met zijn arts en goed te keuren door de vrederechter. In geval van hoogdringendheid kan men voor een spoedprocedure kiezen. Dan heeft de vrederechter de mogelijkheid om binnen de 24u te oordelen of een beschermende observatiemaatregel aangewezen is.

De nieuwe wet voert nieuwe terminologie in die minder negatief klinkt. Zo is het de bedoeling om woorden als geesteszieken en gedwongen opname uit ons taalgebruik te doen verdwijnen en te vervangen door meer neutrale benamingen. In dezelfde beweging werd onlangs een charter goedgekeurd, ondertekend door diverse media, om minder te stigmatiseren.

Rol van de politie

De nieuwe wet streeft ernaar om zo weinig mogelijk dwang te gebruiken, maar dwang helemaal uitsluiten is niet altijd evident zoals het recente incident bewijst. Er is nog werk aan de winkel om te schaven aan de rol van de politie. Dr. Kirsten Catthoor (Vlaamse Vereniging Psychiatrie), die aan de vernieuwing meewerkte, pleit voor een betere samenwerking tussen politie en geestelijke gezondheidszorg. Agenten weten niet altijd hoe ze zich moeten gedragen tegenover patiënten met een (beginnende) psychose. “Mensen met een psychose zijn verward en angstig en het vraagt een zekere expertise om met hen te communiceren. Daarom zou het goed zijn dat agenten die met deze mensen in contact komen weten wat ze moeten doen”, laat ze weten in Het Laatste Nieuws. Een flinke dosis geduld en empathie zijn aangewezen, al herleid je daarmee niet alles tot een nulrisico.

In dezelfde krant wijst psychiater Manuel Morrens (UAntwerpen) op recente gelijkaardige  incidenten: eind 2022 was er de dood van een Brusselse agent die door een man met psychische problemen werd doodgestoken. In februari 2023 werd in Brussel ook een inspectrice in elkaar geslagen door een aangehouden persoon. Ook toen was er sprake van een psychische voorgeschiedenis. De nieuwe wetgeving zal dus voldoende begeleidingsmiddelen vergen. Op zich is psychose trouwens geen toestand die automatisch met agressie gepaard gaat en is ze niet uitzonderlijk (7 tot 8% van de Belgen had ooit een psychotisch symptoom).

Velen zullen zich ook afvragen waarom de politie niet in eerste instantie op armen of benen van een agressief iemand mikt als ze sterk bedreigd wordt. Maar dat is niet evident, duidt een hoofdcommisaris bij de federale poliitie. De politie moet soms uiterst snel oordelen of er sprake is van wettige verdediging op basis van vier elementen: is het gevaar onmiddellijk, onafwendbaar, levensbedreigend en tegen personen gericht?

“Wij leren onze mensen om op de torso te mikken, liefst in de onderbuik. Bij stress stroomt er minder bloed door je vingers en is je fijne motoriek weg. Je handen zijn eigenlijk bevroren en je mikt veel slechter. Slechts vier op de tien kogels raken dan vanop een afstand van amper drie meter. Daarom leren we agenten om centraal te vuren.”

Bijzondere situaties

In de context van het Dendermondse incident kan ook een Ordeadvies bij de hand genomen worden over een samenwerkingsprotocol tussen politie en de artsenwereld. Dat advies gaat in op ‘bijzondere situaties’ en de positie van de arts. Daarbij ook de situatie van een patiënt onder politiebegeleiding. 

“Als de politie oordeelt dat een door haar begeleide patiënt een bedreiging vormt voor de (fysieke) integriteit van het personeel, laat de arts toe dat de politie aanwezig is in de behandelingsruimte of in de onmiddellijke nabijheid”, stipt de Orde aan. “De arts respecteert de beslissing van de politie om de patiënt geboeid te laten en kan zich slechts tegen deze beslissing verzetten om medische redenen, bijvoorbeeld wanneer het geboeid laten van de patiënt de zorgverlening ernstig hindert. In dat geval spreken de arts en de politiediensten onderling af hoe beiden hun taken zo veilig en kwaliteitsvol mogelijk kunnen vervullen. Beiden zijn gehouden tot de naleving van de wettelijke hulpverplichting zoals bepaald in artikel 422bis van het Strafwetboek.”

In een andere situatie (voorrang verlenen aan politie op de spoedgevallendienst, de wachtpost of de artsenpraktijk) hangt veel af van de dringendheid van medische zorg aan patiënten. “De arts verleent voorrang aan de patiënt onder politiebegeleiding of aan de politieambtenaar die in de uitoefening van zijn functie zelf gewond is en verzorging nodig heeft”, heet het.

Tot slot mag de politie zich niet zomaar overal begeven op eigen initiatief. “De politie mag de publieke ruimtes, zoals de ontvangsthal, de wachtkamer en de gangen vrij betreden. De praktijkruimte mag slechts betreden worden mits toestemming van de patiënt en de behandelende arts. De behandelende arts zal zich hiertegen slechts verzetten als het betreden van de ruimte de verzorging ernstig hindert.”

Hier leest u meer over dit samenwerkingsprotocol.