Deze thematiek van arts als second victim moet nog veel meer bespreekbaar worden, overal. Zowel bij huisartsen als in ziekenhuizen. Je moet kunnen ventileren over het gebeurde in een geest van vertrouwen. Je zult nooit je ziel blootleggen als je dat moet doen tegenover iemand van wie je vreest dat die je een loer zal draaien. Dat was de kernboodschap van een webinar over 'second victims'.

De professoren Bart Van Daele en Kris Vanhaecht (Leuvens Instituut Gezondheidszorgbeleid), Michel Bafort (Arts in Nood) gaven hun visie en beantwoordden vragen op een druk bijgewoond webinar in het teken van de arts als second victim. Uiteraard is de patiënt the first victim, maar bij een incident is de kans reëel dat de arts een second victim wordt. Enkele eerste indrukken en vaststellingen vanwege moderator en spreker dr. Bafort.

"De basis van een correct beleid om second victims te voorkomen is de vertrouwensbasis in ziekenhuizen, zowel tussen de verschillende artsen, verpleegkundigen, raad van bestuur en directies. Zitten daar breuklijnen in, dan vergroot het risico."

Het webinar spitste zich toe op vijf onderdelen:

• 1 – patiëntveiligheid
• 2 – psychologische veiligheid voor medewerkers
• 3 – reactie achteraf van zorgverleners  na veiligheidsincidenten
• 4 – impact op second victim
• 5 – hoe ondersteuning organiseren?

"Bij alles wat rond geneeskunde en ziekenhuisopnames draait, gaat er toch nog heel wat de mist in", weet dr. Bafort. "Daarmee bedoel ik dat er soms ernstige gevolgen zijn als er wat verkeerd loopt. Net daarom is het essentieel dat, als je de second victims eruit wilt halen,  je alles zoveel mogelijk bespreekbaar maken. Dat vergt wel vertrouwen! En dat is niet mogelijk als je tegenover iemand zit die je een loer kan draaien. Dus continu werken aan een geest van vertrouwen, tegen breuklijnen directies en artsen en tussen artsen onderling, is een must."

Ernstige gevolgen second victims duiken op bij niet minder dan 12% van de betrokkenen, afgaand op de cijfers die Prof. Vanhaecht citeerde.  Zowat 36% ondervindt er ook matige gevolgen van. En dat terwijl je zowat de helft van die gevallen kunt voorkomen.

Veilige omgeving

Wanneer kun je in je team spreken over een veilige omgeving? "Praten over meningsverschillen en pijnlijke thema's moet kunnen. In welke eenheid werk je samen? Spreek je dan bijvoorbeeld over de veligheid  binnen een team van gynaecologen of eerder een equipe die bijvoorbeeld samenwerkt rond het uitvoeren van een keizersnede? Essentieel is dat je vragen moet kunnen stellen, ook domme vragen! Kun je dat niet, dan is in je groep een veiligheidsrisico ingebouwd en is er werk aan de winkel", geeft dr. Bafort aan.

Wat blijft hangen bij mensen bij een incident en als je jezelf kunt beschouwen als second victim? Hoe reageer je daarop en wanneer wordt dat reageren pathologisch? Een mogelijke reactie is dat je hyperalert wordt en als die situatie lang aanhoudt, kan dat een negatieve invloed hebben op je gewone werk. Met stress, schrik of schaamte als gevolg. De vraag is wanneer je over de grens gaat en in een hulpfase terechtkomt. 

"Professor Vanhaecht omschrijft die hulpfase als een driehoek. Deze driehoek zou moeten doordringen in al onze ziekenhuizen, LOK-groepen, wachtdiensten van de huisartsen,..."

"De hele brede basis is het contact op de werkvloer bij een incident. Kun je erover spreken met je collega’s, je directe omgeving?  Zo kun je al een heleboel zaken oplossen."

"Het tweede niveau is de emotionele support vanuit het supportteam, de peers. Deze mensen zijn opgeleid om emotionele steun te kunnen leveren. Op dit niveau schuift ook Arts in Nood in. Deze experts-collega’s vangen op, niet als collega-collega, maar als expert-collega."

"Geeft ook dat niveau geen voldoening of wordt vastgesteld dat men op dat niveau zou moeten behandelen, dan is het hoogste vlak professionele steun: psychiaters/psychologen die je effectief in behandeling nemen."

"We zijn daar ook mee bezig met Arts in Nood, om ook dat derde niveau uit te bouwen. Daarbij kunnen artsen (en apothekers) snel doorgeschoven worden naar een professioneel zorgkader. Ze komen dan niet op een wachtlijst van zes maanden."

Met de uitbouw bij Arts in Nood houdt Prof. Bart Van Daele zich nu hoofdzakelijk bezig. "Met zijn rijke ervaring, zeker ook als leidinggevende van ziekenhuizen, is hij daarvoor ideaal geplaatst." 

Bespreekbaar

Maar de hoofdconclusie is ongetwijfeld dat deze thematiek nog veel meer bespreekbaar moet worden, overal, concludeert dr. Bafort. "Zowel bij huisartsen als in ziekenhuizen. Je moet kunnen ventileren over het gebeurde in een geest van vertrouwen."  Een diepgeworteld systeem van vertrouwen in het leven roepen, dat is de kernboodschap. Vandaag is dat vertrouwen er zeker niet altijd. Aan die geest van vertrouwen moet je continu werken. "Altijd heb je breuklijnen in ziekenhuizen. Internisten tegenover chirurgen bijvoorbeeld, maar evenzeer en misschien nog meer lopen er breuklijnen tussen de directie en de artsen. En dan worden incidenten moeilijk bespreekbaar en kan men ze nog minder verwerken. Het komt erop aan om daar dan concreet op in te werken voordat het te laat is."